راه رفتن در خواب خوابگردی (somnambulism)

اختلال خوابگردی یکی از انواع اختلالات خواب است که در زمره بدخوابی‌ها طبقه‌بندی شده است. بدخوابی‌ها شامل بی‌خوابی اولیه، پرخوابی اولیه، نارکولپسی، اختلالات خواب مربوط به تنفس، اختلالات خواب ریتم شبانه روزی، اختلال کابوس (اختلال اضطراب رویا)، اختلال وحشت خواب، پاراسومینا و اختلال خوابگردی می‌باشد.

---

خوابگردی به مجموعه حرکات ناخودآگاهی اطلاق می‌گردد که طی خواب به صورت اعمال کم و بیش هماهنگ شده (برخاستن، راه رفتن، انجام یک کار ساده) متجلی می‌شود و خاطره‌ای از این رویداد در بیداری باقی نمی‌ماند. این پدیده در کودکان و نوجوانان و نیز در افراد هیستریک و پاره‌ای از مصروعین مشاهده می‌شود.

زمان و نحوه خوابگردی

زمان خوابگردی در اولین قسمت خواب شب اتفاق می‌افتد. معمولا خوابگرد از جا بلند می‌شود و از رختخواب بیرون می‌رود و قدم می‌زند. اگر فرد خوابگرد را در خلال خواب بیدار کنند، دوباره به رختخواب می‌رود. نگاه فرد خوابگرد ثابت است و معمولا چشم‌های او باز هستند.

بعضی از آن‌ها از پله‌ها بالا می‌روند و گاهی اعمال کم و بیش پیچیده‌ای را انجام می‌دهند. البته علیرغم پیچیدگی اعمال می‌توان به کارآمدی و هماهنگی روانی- حرکتی اعمال تردید کرد.

وقتی فرد از خواب بیدار می‌شود، معمولا چیزی از راه رفتن و اعمال خود به یاد نمی‌آورد.

گاهی خوابگردی همراه با تظاهرات وحشت مشاهده شده است. در این صورت اگر اطرافیان، کودک را بیدار کنند، ممکن است موجب پرخاشگری او شود. خوابگردی، در پسران بیشتر مشاهده شده است و غالبا در سوابق خانوادگی آن‌ها چنین اختلالی وجود داشته است.

خوابگردی معمولا بین سنین 4 تا 8 سالگی شروع می‌شود. اوج شیوع آن در سن 12 سالگی است. حدود 15 درصد از کودکان گاهی دچار خوابگردی می‌شوند و این اختلال یک زمینه خانوادگی دارد. این اختلال عموما تا قبل از بلوغ خاموش می‌شود

یک دوره‌ی خواب‌گردی می‌تواند بسیار کوتاه نزدیک به چند ثانیه و یا بلند در حدود 30 دقیقه و بیشتر باشد.

تشخیص خوابگردی

- دوره‌های مکرر بیرون آمدن از رختخواب و راه رفتن که معمولا در یک‌سوم اول خوابیدن پدید می‌آید.

- ضمن خوابگردی، شخص چهره‌ای فاقد احساس و چشم‌هایی خیره دارد و نسبت به اقدام دیگران برای مکالمه با او نسبتا بی‌تفاوت است و به دشواری می‌توان او را بیدار نمود.

- پس از بیداری، شخص معمولا چیزی از راه رفتن و اعمال خود به یاد نمی‌آورد.

- چند دقیقه پس از بیداری، رفتار و فعالیت روانی شخص دچار اختلال می‌شود.

- خوابگردی موجب ناراحتی قابل ملاحظه بالینی و تخریب در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه‌های مهم فرد می‌گردد.

- خوابگردی ناشی از تاثیر فیزیولوژیک مستقیم یک ماده یا یک اختلال پزشکی اساسی نیست.

- در طبقه بندی بین‌المللی اختلال‌های روانی سازمان بهداشت جهانی تاکید شده است که راه رفتن در خواب را باید از حملات "صرع روانی- حرکتی" جدا کرد. صرع روانی- حرکتی به ندرت تنها در شب اتفاق می‌افتد. در طول حمله صرع بیمار نسبت به محرک‌های محیطی کاملا بی‌توجه می‌باشد و حرکات تکراری از قبیل بلعیدن و مالش دست‌ها مشاهده می‌گردد.

علائم خوابگردی

باز بودن چشم در هنگام خواب

بی روح بودن حالت چهره

نشستن در خواب و مانند بیدارها رفتار کردن

راه رفتن در حین خواب

هر نوع فعالیت در هنگام خواب

فراموش کردن اتفاقات به محض بیدار شدن

پریشانی به محض بیدار شدن

حرف‌های بی معنی و بدون هدف در خواب

علل خوابگردی

امروزه مشخص شده است که بر خلاف تصورات گذشته، علت خوابگردی فقط به مسایل روانی محدود نمی‌شود. در اصل، مجموعه‌ای از عوامل که یکی از آن‌ها استرس و فشارهای روانی است، باعث این اختلال می‌گردند. در عین حال، تغییر در میزان برخی مواد شیمیایی در مغز نیز در بروز این حالت دخیل است. گاهی سوء مصرف برخی مواد نیز می‌تواند به بروز این اختلال منجر شود. خستگی مفرط یا کم‌خوابی، سبب تشدید اختلال می‌شود.

در کودکان علت معمولا ناشناخته است، اما ممکن است به دلیل خستگی یا اضطراب باشد. در بزرگسالان، خواب گردی معمولا با اختلال و به هم ریختگی ذهنی همراه است. البته ممکن است به علت واکنش به مواد مخدر، دارو و الکل و یا حالات خاص پزشکی مانند صرع نیز باشد. در افراد مسن، خواب گردی ممکن است نشانه‌ی اختلال مغزی و یا اختلال در مرحله‌ی REM خواب باشد.

عوارض خوابگردی

بیدار کردن کسی که در خواب راه می‌رود خطرناک نیست، البته این امر عموما باعث گیجی و بهت‌زدگی فرد برای مدت کوتاهی می‌شود.

دیگر تصور اشتباه این است که فرد در هنگام خوابگردی آسیبی نمی‌بیند. در صورتی که به علت عدم تعادل فرد و زمین خوردن او، معمولا شخص خواب‌گرد مجروح می‌شود.

اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از وارد شدن جراحت به فرد در هنگام خوابگردی لازم است. این اقدامات شامل تغییر دادن محیط و امن کردن آن است، مثلا برداشتن سیم‌های برق و لوازمی که باعث عدم تعادل و زمین خوردن فرد می‌شوند.

با افزایش سن، از شدت حملات این بیماری کاسته می‌شود و همین طور از تعداد دفعات آن. ابتلا به اختلال خوابگردی در سنین بالاتر، اگر برای اولین مرتبه باشد، نیاز به پیگیری‌های بیشتری دارد و اغلب شدت هر حمله نیز بیشتر است.

درمان خوابگردی

در بیشتر کودکان با افزایش سن، بیماری به صورت خودبه‌خودی درمان و برطرف می‌شود. آگاهی از این امر باعث ایجاد آرامش خاطر در میان والدین می‌شود. در مواردی که شدت حملات زیاد است، توصیه‌هایی به صورت زیر وجود دارد:

- از آن جا که کم خوابی می‌تواند فرد را مستعد بروز حملات کند، به همین دلیل توصیه می‌شود که زمان خواب شب برای کودکان مبتلا همیشه ثابت باشد و حتما از کم‌خوابی آن‌ها جلوگیری کرد.

- حتما به روان‌پزشک مراجعه کنید تا در صورت صلاحدید از روش‌های دارویی و غیردارویی برای کاهش شدت و مدت حملات استفاده شود. از معروف‌ترین و موثرترین دسته‌های دارویی که در درمان اختلال خوابگردی به کار می‌رود، بنزودیازپین‌ها هستند.

بنزودیازپین‌ها را حتما با توصیه پزشک مصرف کنید، زیرا داروهای موجود در این گروه بسیار متنوع‌اند و از نظر قدرت و طول مدت اثر تفاوت‌های زیادی دارند. بنابراین مصرف خودسرانه آن‌ها گاهی می‌تواند خطرناک باشد

- استرس و اضطراب نیز در ایجاد حملات خوابگردی اثری اثبات شده دارند. حذف این گونه عوامل در بهبودی موثر است.

- برخی از روش‌های غیردارویی مثل هیپنوتیزم یا آرام‌سازی (مدیتیشن) نیز اثرات مفیدی در درمان دارند.

- اصلاح چرخه‌ی خواب می‌تواند باعث کاهش خوابگردی شود.

چند توصیه

- هر شب، سر یک ساعت معین بخوابید و هر روز، سر یک ساعت معین بیدار شوید.

- ورزش کردن روزانه به مدت 20 تا 30 دقیقه می‌تواند به خوابیدن کمک کند. هر چند فعالیت قبل از خواب باعث بی خوابی می‌شود، بنابراین حداقل 5 تا 6 ساعت قبل خواب ورزش کنید.

- از مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار خودداری کنید، چرا که مانع از خوابیدن می‌شوند. قهوه، شکلات، داروهای کم‌کننده اشتها و بعضی از مسکن‌ها دارای کافئین هستند.

- سیگار نکشید و الکل ننوشید. سیگاری‌ها خواب سبکی دارند و معمولا زود از خواب بیدار می‌شوند که به علت نیکوتین سیگار است. الکل نیز خواب عمیق را از بین می‌برد و خواب را در مراحل اولیه نگه می‌دارد.

- اگر نمی‌توانید بخوابید، در تخت نمانید. کارهای دیگری انجام دهید، مانند مطالعه کردن یا تماشای تلویزیون تا احساس خواب‌آلودگی کنید. اضطراب ناشی از ناتوانی در خوابیدن، خود باعث بی خوابی می‌شود.

- دمای اتاق‌تان را حد مناسب و متعادل نگه دارید.

- اگر مشکلات خوابیدن شما ادامه دارد، حتما به پزشک مراجعه کنید.